Σμαράγδι : Ένας πολύτιμος λίθος υπηρετεί την όραση μέσα στους αιώνες...

Σε ένα επίγραμμα της Παλατινής Ανθολογίας, ο ποιητής Φανίας περιγράφει τον μικρόκοσμο του τελώνη Ασκώνδα: την πένα, το σφουγγάρι του για να πλένει τις γραφίδες, έναν κανόνα, διαβήτες, ένα μελανοδοχείο, την λειάντειραν κίσηρι για την προετοιμασία των σελίδων και, τέλος, ένα πιο μυστηριώδες αντικείμενο, "τάν αδυφαή πλινθίδα καλλαϊναν". Εξοικειωμένοι με τη ζωή της βιβλιοθήκης και την κόπωση των ματιών από την εξαντλητική γραφική εργασία, πολλοί φιλόλογοι των περασμένων αιώνων αναγνώρισαν στη φράση αυτή τα, υποτυπώδη έστω, "ματογυάλια" του συμπαθούς γραφιά.

Η καλλαΐς πλίνθος του Ασκώνδα αναφέρεται και από τον Πλίνιο (Φυσική Ιστορία 37.151) ως callais: πρόκειται, λέει ο Πλίνιος για λίθο (ημι)πολύτιμο, με χρώμα απαλό γαλαζοπράσινο, "όπως αυτό της ρηχής θάλασσας κοντά στην ακτή". Η απόχρωση αυτή πίστευαν οι Έλληνες ήδη από την Κλασική εποχή ασκούσε ευεργετική επίδραση στον ανθρώπινο οφθαλμό. Η πρασινωπή σμάραγδος (εμπειρικός αρχαιοελληνικός όρος για μια ευρεία ποικιλία λίθων αυτού του χρώματος) θεωρείται από τον περιπατητικό Θεόφραστο πρός τά όμματα αγαθή (Περί λίθων 24). Προσθέτει μάλιστα ότι ο λίθος αυτός χρησιμοποιείται ευρύτατα για την κατασκευή σφραγιδίων, ώστε να διευκολύνεται η όραση (ώστε βλέπειν).

Σε ένα από τα Αριστοτελικά "Προβλήματα" αναφέρεται ότι το έντονο κοίταγμα αδιαφανών στερεών προκαλεί κόπωση στην όραση. Αντίθετα, το να κοιτάζουμε αντικείμενα που περιέχουν νερό (χλωρά), ιδίως πρασινωπά στερεά ωφελεί και ξεκουράζει τα μάτια μας "διά τό τήν τού χρώματος κράσιν σύμμετρον έχειν πρός τήν όψιν". Για τον Θεόφραστο η σμάραγδος αντιγράφει την όψη του νερού (Περί λίθων 23), παρατήρηση που επαναλαμβάνει ο Πλίνιος (Φυσική Ιστορία 37.63). Επομένως η απρόσκοπτη διέλευση των οπτικών ακτίνων διαμέσου των ημιδιαφανών σωμάτων είναι, για τους αρχαίους φιλοσόφους ευεργετική για το βλέμμα και τη λειτουργία του οφθαλμού καθώς η διαφάνεια των σωμάτων αυτών οφείλεται στη μεγάλη περιεκτικότητά τους σε νερό.

Επομένως οι συστηματικές αναφορές των αρχαίων συγγραφέων στην "υγρή" φύση της σμαράγδου αναφέρονται στο περιπατητικό υπόβαθρο της αρχαιοελληνικής Oπτικής. O Πλίνιος αναφέρεται στο ευχάριστο χρώμα του συγκεκριμένου λίθου, το οποίο έχει ευεργετικές επιδράσεις στα κουρασμένα μάτια, τόσο που, προσθέτει, οι σφραγιδογλύφοι τον χρησιμοποιούν για να ξεκουράζουν τα μάτια τους στο γλυκό του χρώμα κατά τη διάρκεια της λεπτεπίλεπτης και κοπιώδους εργασίας τους.

Η ίδια πρακτική περιγράφεται και στο "Παράπονο του εραστή" του Oυίλλιαμ Σαίξπηρ (31.213-214) :

The deep-green emerald, in whose fresh regard

Weak sights their sickly radiance do amend;

Αντίστοιχα, στην πρώτη πράξη της "Δούκισσας του Μάλφι" του Τζον Oυέμπστερ, η ηρωίδα προσφέρει στον εραστή της το δακτυλίδι του νεκρού συζύγου της ως ανακούφιση για το κοκκινισμένο μάτι του (πρ. Ι, σκ. ΙΙ, 323-326) :

They say ’tis very sovereign

Αντίστοιχη θα πρέπει να ήταν και η χρήση της καλλαΐνης πλινθίδος που είχε στην κατοχή του ο τελώνης Ασκώνδας μερικούς αιώνες νωρίτερα...

Πηγή : Όραση, Oπτική και Oφθαλμολογία στον ελληνορωμαϊκό κόσμο (Δημήτρης Πλάντζος)