Αναζητώντας τα αίτια απώλειας της όρασης με όρους τραγικούς : ηθική τυφλότητα και Νέμεσις

Στον "Οιδίποδα Τύραννο" του Σοφοκλή βλέπουμε την άγνοια του ανθρώπου στην κατανόηση όλων των παραμέτρων που συνθέτουν την αρμονία του κόσμου. Ο Οιδίπους, χωρίς να το ξέρει και κυρίως χωρίς να το θέλει, σκότωσε τον πατέρα του, τον Λάιο, και παντρεύτηκε τη μητέρα του Ιοκάστη και έκανε μαζί της τέσσερα παιδιά. Με τις πράξεις του αυτές ο Οιδίπους διατάραξε την ισορροπία του κόσμου.
Στην τραγωδία αυτή φαίνεται καθαρά ότι ο άνθρωπος, κάνοντας μια πράξη, αποσπάει από τον εαυτό του ένα καινούργιο ον - την πράξη του - η οποία παύοντας να ανήκει πλέον στον δημιουργό του, εξακολουθεί να δρα μέσα στον κόσμο με τρόπο που δεν θα μπορούσε να προβλέψει αυτός που την έκανε. Ετσι, προκύπτει μια ιδιαίτερη άποψη της ευθύνης. «Ότι ο άνθρωπος, δηλαδή, δεν είναι υπεύθυνος μόνο για ό,τι είχε πρόθεση να κάνει, αλλά για ό,τι συντελέστηκε με αφετηρία τις πράξεις του, μη έχοντας στη διάθεσή του κανένα μέσο υπολογισμού, και ακόμα περισσότερο τη δυνατότητα να εμποδίσει αυτό το αποτέλεσμα». Ο Σοφοκλής, λοιπόν, μας προειδοποιεί: Ο άνθρωπος αγνοεί το σύνολο των δυνάμεων που η ισορροπία τους αποτελεί την ύπαρξη του κόσμου.
Στην πορεία του μύθου, όταν ο Οιδίπους βρίσκεται μπροστά στην αποκάλυψη της πραγματικότητας σχετικά με την πατροκτονία που διέπραξε και την αιμομικτική σχέση με τη μητέρα του, δεν επικαλέσθηκε ελαφρυντικά για την άγνοιά του, αλλά παραδέχτηκε την ύπαρξη μιας πραγματικότητας, την οποία αυτό διατάραξε, έστω και άθελά του. Η παραδοχή της ενοχής του γίνεται εμπράκτως και αυτοβούλως με τη δική του τύφλωση, δηλαδή την πτώση του. Εδώ δεν έχουμε την έξωθεν τιμωρία, τη νέμεσι των θεών στη δική του ύβριν, αλλά ο ίδιος προχωρεί στην αυτοτιμωρία του για να αποκατασταθεί η απαραβίαστη ιερότητα του κόσμου.

Η αιτιολογική προσέγγιση του Σοφοκλή διαθέτει έντονο το μεταφυσικό στοιχείο : εξισώνει την ηθική με την φυσική τυφλότητα και εξηγεί πως από την πρώτη, αιτιολογικά, καταλήγουμε στη δεύτερη.

Τελικά ο Οιδίπους με την πράξη της τύφλωσής του οδηγείται σε μια άλλου είδους γνώση, αυτή της ολότητας του κόσμου, και έτσι συμφιλιώνεται με τους θεούς. Όπως γράφει ο Γ. Χειμωνάς :
"Ο Οιδίπους με την τύφλωσή του παλινδρομεί τη λησμονημένη κοινή ετυμολογία του οράω: βλέπω και του οίδα: γνωρίζω από το παλαιό ρήμα είδω, που κάποτε σήμαινε και τα δύο μαζί... Ο Οιδίπους καταργώντας την όρασή του, καταργεί στην ουσία (και τιμωρεί) τον νου του, που αποδείχτηκε ανάξιος του Φωτός. Η κάθαρση εδώ είναι ένα γνωστικό, όχι συγκινησιακό γεγονός: Ο Οιδίπους είναι ένας αυτόχειρας της γνώσης. Στον Οιδίποδα Τύραννο συναινούμε στο θεμελιώδες αξίωμα του Σοφοκλή ότι το ον είναι, μόνον εάν γνωρίζει τι είναι".

Ενώ βιώνουμε την αυτονόμηση της επιστήμης και της τεχνικής από την κοινωνία, η ψευδαίσθηση της παντοδυναμίας και της ατέρμονης προόδου εξακολουθεί να είναι το κυρίαρχο φαντασιακό στις ανεπτυγμένες κοινωνίες. Εδώ υπεισέρχεται η αυταπάτη της δύναμης που συσχετίζεται με μια αυταπάτη ως προς τη γνώση : την αυταπάτη, δηλαδή, ότι θα μπορούσαμε να γνωρίζουμε όλα τα αποτελέσματα των πράξεών μας ή, τουλάχιστον, αυτά που μας ενδιαφέρουν. Είναι τόσα τα στοιχεία που κάθε φορά θα μας διαφεύγουν, που κάθε πρόβλεψη των ενεργειών μας σε πρακτικές μεγάλης κλίμακας θα ήταν πραγματική φενάκη. Γνωρίζουμε, λ.χ., τόσο λίγο τη συνολική λειτουργία του γονιδιώματος ως συνόλου, αγνοούμε τόσες παραμέτρους για τις αλληλεπιδράσεις των γονιδίων με το στενό και ευρύ περιβάλλον και όμως επιμένουμε να το χειριζόμαστε, αναδιατάσσοντάς το.

Η Ντόλυ κέρδισε μια θέση στην ανθρώπινη Ιστορία..ή μήπως Τραγωδία..?

Πηγή : Η Καθημερινή