Το ραιβόκρανο του Μεγάλου Αλεξάνδρου. Έπασχε άραγε από στραβισμό ?

Ο Πλούταρχος αναφέρει ότι "η φυσική όψη του Αλέξανδρου αποδόθηκε καλύτερα από τον Λύσιππο. Πολλοί από τους φίλους και τους επιγόνους του προσπάθησαν να μιμηθούν αργότερα, ιδιαίτερα την ελαφρά κλίση της κεφαλής προς τα αριστερά και την υγρότητα των ματιών του, χαρακτηριστικά που διατήρησε πιστά ο καλλιτέχνης". Πράγματι, στο εύρημα της Βεργίνας παρατηρούμε αυτή την κλίση. Πάντως, δεν είναι η πρώτη φορά που παρατηρήθηκε αυτό το λοξό βλέμμα του Αλέξανδρου.

Με αφορμή μια μαρμάρινη προτομή του Λούβρου, που βρέθηκε από τον Alessandro Azara στο Tivoli με την ελληνική επιγραφή "Αλέξανδρος, υιός Φιλίππου, Μακεδών", ο γάλλος γιατρός Amedee Dechambre δημοσίευσε, στα 1851, μερικές πολύ ενδιαφέρουσες σκέψεις για τον μεγάλο Έλληνα κατακτητή της Ασίας που "συνδύαζε την ομορφιά με τη δόξα".
"Μάθαμε από τον Πλούταρχο ότι ο Αλέξανδρος έκλινε λίγο το κεφάλι του προς τα αριστερά. Όμως, στην προτομή του Λούβρου το κεφάλι είναι κεκλιμένο προς τα δεξιά. Αυτή η κλίση φαίνεται ότι δεν είναι τυχαία, αλλά οφείλεται σε οργανικά αίτια". Οι ιστορικοί της τέχνης συμφωνούν όλοι για την κλίση αυτή, ως επί το πλείστον προς τα αριστερά. Άλλοι την αποδίδουν στον αυχένα και άλλοι στο κεφάλι. Ο Dechambre καταλήγει ότι "η χαριτωμένη κλίση της κεφαλής του Αλέξανδρου οφείλεται μάλλον σε ραιβόκρανο από έλξη του δεξιού στερνοκλειδομαστοειδούς μυός και το όμορφο πρόσωπο εμφανίζει μια ατροφική πλευρά, με κυρτωμένα μάτια και με επίπεδη παρειά". Δύο έλληνες γιατροί, ο Ιωάννης Λασκαράτος και ο Αλέξανδρος Δαμανάκης, θέλησαν να εξετάσουν σε νέα βάση τα σχόλια του Dechambre. Σύμφωνα με αυτούς, το ραιβόκρανο του Αλέξανδρου μάλλον οφείλεται σε οφθαλμικά και όχι σε ορθοπαιδικά αίτια. Δεν οφείλεται, δηλαδή, σε μονόπλευρη, ατελή ανάπτυξη του στερνοκλειδομαστοειδούς ή σε μια οστική ανωμαλία. Η στρεβλή θέση της κεφαλής μπορεί να οφείλεται σε μια προσπάθεια αντιρρόπησης κάποιας οφθαλμικής πάθησης, ιδιαίτερα του στραβισμού, ή κάποιας παράλυσης των οφθαλμικών μυών. Η απουσία της ημιατροφίας του προσώπου στην κεφαλή της Βεργίνας, η διαμόρφωση και οι διαστάσεις των στερνοκλειδομαστοειδών μυών και ο προσανατολισμός των ματιών υποδηλώνουν μάλλον μια περίπτωση στραβισμού, λόγω ενδεχομένως της παράλυσης του κατώτερου πλαγίου μυός του αριστερού ματιού (σύνδρομο Brown). Η βλάβη αυτή είναι συνήθως συγγενής, αλλά μπορεί να προκληθεί και από τραυματισμό. Κατά τη διάρκεια μίας μάχης "μια πέτρα κτύπησε τον Αλέξανδρο στον αυχένα τόσο δυνατά, που μια ομίχλη σκέπασε τα μάτια του και σκοτείνιασε το βλέμμα του για πολύ". Όμως, αυτό έγινε στα 327, δηλαδή μετά τη δημιουργία της κεφαλής που βρέθηκε στον τάφο του Φιλίππου.
Τέλος, η ετεροχρωμία των ματιών του Αλέξανδρου, που αναφέρθηκε μόνο από βυζαντινούς συγγραφείς, ιδιαίτερα από τον ψευδο-Καλλισθένη, ίσως οφείλεται σε λανθασμένη ερμηνεία του κειμένου του Πλουτάρχου, ο οποίος μάλλον αναφερόταν σε διαφορά μεταξύ των οφθαλμικών βολβών και όχι στο χρώμα των ιρίδων του ένδοξου Μακεδόνα.

Από το βιβλίο: Les Maladies Dans l'Art Antique
GRMEK M, GOUREVITCH D.
Editions Fayard, Paris 1998